UGONJWA WA KIWELE (MASTITIS)

Na Augustino Chengula

Ugonjwa wa Kiwele ni ugonjwa ambao si rahisi kuukosa hasa kwa wafugaji wa

ng'ombe wa maziwa, lakini pia ng'ombe wa kienyeji. Ugonjwa huu husabisha

uvimbe, muwasho na

joto kwenye kiwele cha mnyama na usababishwa na aina

nyingi ya wadudu aina ya bakteria.

Madhara ya ugonjwa

:

-

Maziwa kuwa na majimaji au yenye usaha na damu hivyo kufanya yasifae kwa

matumizi ya binadamu na ndama

-

Hata wakati wa matibabu maziwa hayafai

kwa matumizi ya binadamu

-

Gharama za dawa na matibabu zinazopunguza faida ya mfugaji

-

Kupungua kwa utoaji wa maziwa kwa asilimia 70 bila hata mfugaji kujua.

-

Muonekano/mvuto wa ng'ombe huharibika

-

Ugonjwa ukizidi sana ng'ombe huwa hafai tena hasa kama kiwe

le na chuchu yake

vimeharibiwa vibaya na kufanywa auzwe kwa ajili ya nyama

-

Ng'ombe pia anaweza kufa kwa ugonjwa huu

Njia zinazochangia ng'ombe kupata mastitis:

1. Ng'ombe mwenyewe:

-

Vinasaba alivyonavyo ng'ombe vinavyomtofautisha na mwingine vinamchango

m

kubwa wa kumfanya asipate ugonjwa wa kiwele au aupate kirahisi ukilinganisha na

mwingine.

-

Utoaji wake wa maziwa, ng'ombe anayetoa maziwa mengi hupata ugonjwa huu

kirahisi pia

-

Mazingira ndani ya kiwele ni ya joto na virutubisho vingi na hivyo kutengeneza

mazingira mazuri ya bakteria kuzalina kwa wingi na haraka.

-

Maumbile ya kiwele na chuchu huchangia uambukizwaji rahisi wa bakteria

kulingana na yalivyokaa hasa yale yanayoning'inia chini na marefu kiasi cha kujigusa

kwenye miguu ya ng'ombe mwenyewe.

-

Ng'om

be kuwa na magonjwa mengine huchangia kupata ugonjwa wa kiwele

-

Kupungua kwa kinga inayotokana na kuzaa au kufanyiwa upasuaji

-

Lishe duni

2.Njia za ukamuaji

:

-

Ukamuaji waweza kufanyika kwa njia ya mikono au mashine.

-

Ukamuaji unaofanywa na mikono hutegeme

a sana na umakini wa mkamuaji

mwenyewe. Kama mkamuaji atakamua maziwa yote kwa ng'ombe hupunguza

maambuki ya ugonjwa kiwele, la sivyo atasababisha ugonjwa.

Usafi wa mkamuaji ni

muhimu ili kuhakikisha haambukizi ugonjwa kutoka kwa ng'ombe mmoja kwenda

mwing

ine.

-

Ukamuaji wa kutumia mashine ni mzuri lakini kama hewa haijawekwe kisahihi

husababisha uharibifu kwenye chuchu na hivyo kuwa rahisi kwa bakteria wa

ugonjwa wa kiwele kupenyeza.

3. Mazingira ya ukamuaji

:

-

Eneo analokamuliwa mnyama linapaswa kuwa safi,

chuchu za mnyama zinapaswa

kusafishwa kabla ya ukamuaji kuanza ili kuzuia bakteria wasiingie ndani ya kiwele.

-

Eneo analolala mnyama linapaswa kuwa safi ili kuepushe viwele na chuchu

kuchafuka na mbolea inayobeba wadudu wengi wa magonjwa.

-

Mkamuaji anapasw

a kuwa msafi na hata vyombo anavyokamulia viwe safi ili

kuondoa mazingira ya kuzalisha bakteria wa ugonjwa huu

Bakteria wa ugonjwa wa kiwele wanaweza kutoka wapi?

Bakteria wa ugonjwa huu wanaweza kutoka

-

Kwenye kiwele cha ng'ombe aliye na ugojwa

-

Kwenye ma

zingira kama ng'ombe wanapolala, kwenye mbolea, kwenye udongo na

maji yenye wadudu hawa.

-

Kuletwa na wanyama wapya walionunuliwa na kuingizwa kundini

DALILI ZA UGONJWA WA KIWELE

Dalili za ugonjwa wa kiwele zimegawanyika katika makundi makubwa

mawili;

zin

azoonekana kwa macho na zisizoonekana kwa macho.

1.Dalili zinazoonekana kwa macho

-

Kiwele huvimba, huwa na rangi nyekundu, cha moto na huwasha kusababisha

ng'ombe ajikune, na huwa kigumu chote au baadhi ya maeneo

Ng'ombe hukosa hamu ya kula na hunyong'onye

a

-

Maziwa huwa yamevilia (vibonge bonge), hupoteza rangi yake na huweza kuwa na

mchanganyiko wa damu au usaha

Kiwele kilicho vimba na chekundu cha ng'ombe mwenye ugonjwa

2. Dalili zisizoonekana kwa macho

-

Hizi ni dalili zinazoonekana kwa kutumia kifaa maalumu kinachoangalia ongezeko la

seli kwenye maziwa (CMT), kiifaa kinachotumiwa na mfugaji mwenyewe. Vipo vifaa

vingine kama SCC vinavyoangalia ongezeko la seli kama dalili ya ugonjwa huu.

Maziwa ya kila

chuchu huwekwa sehemu yake na tambua yametoka chuchu ipi

MATIBABU YA UGONJWA WA KIWELE

Ugonjwa wa kiwele unatibika na hasa matibabu yakifanywa mapema kabla ya

ugonjwa kuwa sugu. Zipo aina mbalimbali za dawa zinazotumika kutibu ugonjwa

huu. Zipo dawa zi

nazowekwa kupitia mrija wa chuchu na zipo zinazochomwa

kwenye mirija ya damu au kwenye myama. Wasiliana na Daktari wa eneo lako ili

akuelekeze dawa inayofaa kwa mifugo yako.

-

Usisahau kuwa maziwa yenye dawa hayafai kwa binadamu, unaweza kupata

hasara kubwa

sana kwani itasabisha maziwa yote kumwaga au hata kuwazuru

watumiaji kiafya.