KIFUA KIKUU CHA NG’OMBE (BOVINE TUBERCLOSIS)

-

TB

Na Augustino Chengula

UTANGULIZI

Ugonjwa wa

kifua kikuu cha ng’ombe ni ugonjwa hatari sana wenye madhara

makubwa kiafya kwa ng’ombe, mwanadamu na hata katika biashara ya kimataifa. Ni

ugonjwa unaosababishwa vimelea vya bakteria wanaojulikana kwa jina la kitaalam

kama

Mycobacterium bovis.

Kimsingi

ni ugonjwa wa mfumo wa upuuaji unaochukua

muda mrefu (kuanzia wiki chache hadi maisha yote) kujijenga ndani ya mwili tangu

maambukizi hadi kuanza kujitokeza dalili za ugonjwa na kuanza kuambukiza

wanyama wengine (hii ndiyo hatari yake). TB yaweza kuwapata

wanyama wengi

lakini mara nyingi ni ng’ombe na nyati. Mwanadamu hupata ugonjwa wa kifua kikuu

kutoka kwa ng’ombe au mazao yake, lakini pia mwanadamu anauwezo wa

kumuambukiza ng’ombe (Tazama kielelezo hapa chini). Maambukizi yameonekana

pia kwa kondoo, mbuz

i, farasi, nguruwe, paa, mbwa na paka.

TB au Tuberclosis ni neno lilotokana na kutengenezwa kwa viuvimbe kwenye matezi

mwilini ya mnyama mwenye ugonjwa vinavyoitwa ‘tubercles’.

Wadudu wa

kifua

kikuu cha ng’ombe wanafanana na wadudu wa kifua kikuu cha mwanadamu

(

Mycobacterium tuberculosis

), kuku (

Mycobacterium avian

), na ule uliogunduliwa na

Johne (

Mycobacterium avian

subspecies

paratuberculosis

).

Maambukizi

Kasi ya maambuki kutoka myama

mmoja kwenda mwingine ni ndogo na kwa

wastani ni sawa na kusema ng’ombe mmoja mwenye ugonjwa humuambukiza

ng’ombe mmoja mwingine. Hii inafanya milipuko inayotokana na ugonjwa huu

kujitokeza taratibu kadri muda unavyoendelea. Hata bakteria wanaotolewa

nang’

ombe mwenye ugonjwa kupitia matone ya mfumo wa upumuaji huwa kidogo

sana ikilinganishwa na magonjwa mengine kama wa midomo na miguu. Hii inafanya

pia kazi ya utambuzi kuwa ngumu sana.

Ng’ombe hupata maambukizi ya bakteria kutoka kwa ng’ombe mwenye ugonjwa

kwa

kupitia makamasi yenye wadudu au matone yanayodondoshwa na ng’ombe mwenye

ugonjwa akiwa anakohoa. Ng’ombe wanaokaa na ng’ombe mwenye ugonjwa

huupata ugonjwa kwa njia ya kugusana. Ng’ombe mwenye ugojwa akiwa

ananyonyesha anaweza kumambukia mwanawe kupit

ia maziwa. Lakini pia ng’ombe

anaweza kupata maambuki akila malisho yenye bakteria.

Njia kuu ya maambukizi kwa binadamu ni kupitia kunywa maziwa yasiyochemshwa

kabisa au yasiyochemshwa vizuri, kula mazao ya maziwa yaliyotengenezwa na

maziwa yasiyo chemshwa

na kula nyama mbichi au isiyopikwa vizuri. Njia nyingine

ambazo ni ndogo ni pamoja na kupata maambukizi kwa njia ya hewa (kupumua), au

kwa kupitia vidonda (maziwa yenye bakteria yakimwagika kwenye kidonda). Watu

wenye ugonjwa huu wanaweza kusambaza ugonjw

a kwa watu wasio na

ugonjwa

wa TB.

Watu walio katika hatari ya kupata ugonjwa huu ni wafugaji na hasa wachungaji wa

mifugo, wanaofanya kazi kwenye machinjio na bucha, madaktari na maafisa ugani

wa mifugo, watafiti wanaofanya kazi na ng’ombe pamoja na waka

guzi wote wa

nyama. Watoto pia wanaweza kupata ugonjwa huu kwa kunywa maziwa

yasiyochemshwa.