1

Ufugaji wa kuku wa Asili

Mwongozo kwa mfugaji

UFUGAJI WA KUKU

WA ASILI

SEHEMU YA KWANZA

2

Ufugaji wa kuku wa Asili

RLDC na Uboreshaji wa Maisha Vijijini

Shirika la Rural Livelihood Development Company (RLDC ni moja ya mafanikio

ya ushirikaiano kati ya Tanzania na Uswisi kwenye mchakato wa kupambana na

umaskini na kuboresha maisha ya jamii za vijijini. Hii ni taasisi isiyo ya kibiashara

ili yoanzishwa mwaka 2005 na mashirika ya Intercooperation na Swisscontact,

lengo kuu likiwa kutekeleza Programu ya kuendeleza maisha ya jamii za vijijini

(RLDP). Programu hii inasha bihiana na Mkakati wa Kukuza Uchumi na Kupambana

na Umaskini (MKUKUTA). Dhamira kuu ya RLDC ni Kuendeleza/kuboresha mifu

mo ya masoko ili kuwawezesha wazalishaji wa vijijini kutumia

fursa zilipo kuboresha maisha yao.

Kwa sasa, RLDC inatelekeleza awamu ya pili ya mpango wake (2008-2011)

na inaweka msukumo zaidi kwenye uendelezaji wa mifumo ya masoko. RLDC

inafanya kazi katika mikoa sita ya Kanda ya kati-Dodoma, Singida, Morogoro,

Shinyanga, Tabora, na Manyara. Jamii nyingi maskini zinaishi katika ukanda huu

wenye sehemu kubwa yenye hali ya mvua chache na nusu jangwa inayostawisha

shughuli chache za kiuchumi.

Hata hivyo kuna fursa nyingi sana zinazoweza kutoa ajira na kuboresha ya

jamii zake. RLDC inafadhiliwa na Serikali ya Uswisi kupitia shirika la Uswisi la

maendeleo (SDC).

Kwa sasa RLDC inawezesha sekta za pamba, alizeti, maziwa, ufugaji wa kuku wa

kienyeji, mpunga na habari kupitia vipindi vya redio kwa ajili ya wazalishaji wa

vijijini.

“RLDC inaboresha mifumo ya masoko ili kuwezesha wazalishaji wa

vijijini kuinua maisha yao”

1

Ufugaji wa kuku wa Asili

Sehemu ya Kwanza

Ufugaji wa kuku wa asili kwa ‘Mfumo wa Bariadi’

1.0 Utangulizi

Mwaka 2008/9 RLDC ilifanya majaribio ya mfumo wa ufugaji wa kuku wa asili kupitia

vikundi vidogo vya wafugaji wa vijijini katika vijiji vya Bupandagila na Mbiti, Wilayani

Bariadi katika Mkoa wa Shinyanga. Huu ni ufugaji wa ushirika unaolenga kusaidia

wazalishaji wadogo wa mazao ya kuku. Utaratibu huu unahusisha mgawanyo wa

kazi katika ufugaji ili kurahisisha na kusaidiana majukumu na gharama.

Lengo kubwa la majaribio haya ilikuwa ni kuona kama mfugaji mmoja angepunguziwa

majukumu yake katika uzalishaji ili kuongeza uwezo wake wa uzalishaji. Vijiji husika

vilifanikiwa kuongeza uzalishaji kutoka wastani wa kuku watano hadi kufikia kuku mia

moja katika miezi michache. Mafanikio ya mradi huu ndio chachu iliyofanya RLDC

kuona umuhimu wa kufundisha na kudurufu mfumo huu katika maeneo mengine

ya nchi na kuweka wazi kwa watu wengine ambao watakuwa tayari kujihusisha na

ufugaji wa kisasa na kibiashara wa kuku wa asili bila usaidizi wa wafadhili.

Mfumo huu unaonyesha nyenzo muhimu zinazolenga kurahisisha ufugaji wa

kuku kwa wafugaji wadogo walioko vijijini kwa kupunguza majukumu ambayo

mtu mmoja angetakiwa kufanya katika mlolongo wa uzalishaji. Mfumo unalenga

katika utendaji wa vikundi vidogo vidogo vinavyopewa mafunzo kulingana na kazi

waliyochagua kufanya katika mlolongo mzima wa uzalishaji. Ufugaji wa namna hii

unamfanya mfugaji awe na sehemu ndogo anayoimudu katika mfumo mzima wa

ufugaji kuku (mfano kikundi kimoja kujihusisha na utotoleshaji wa vifaranga pekee

au utafutaji wa masoko). Mfumo huu pia umeazima baadhi ya mafanikio kutoka

mfumo uliofanyiwa kazi huko Bangladesh na kufanikiwa katika nchi nyingi zikiwemo

za Afrika ya Mashariki.

Licha ya ukweli kwamba mfumo huu unapunguza majukumu, pia unaongeza

uwezekano wa wafugaji kupata huduma zingine muhimu wakiwa katika vikundi.

Huduma hizo ni pamoja na mafunzo, mikopo, uwezekano wa kujifunza kwa pamoja

ujuzi mpya katika ufugaji na hata kuwa na sauti ya pamoja katika soko. Katika kijitabu

hiki utaelezwa zaidi jinsi ya kufanya kazi kupitia mfumo huu wa Bariadi.

2

Ufugaji wa kuku wa Asili

2.0 ‘Mfumo wa Bariadi’

Mfumo huu wa uzalishaji huwaweka wazalishaji katika ushirika au kikundi kimoja

kikubwa cha pamoja chenye taratibu, uongozi na maadili yake. Umoja huu wa

wafugaji husajiliwa kisheria. Viongozi wa kikundi hiki (Kamati kuu ya utendaji ya

kijiji) hutokana na viongozi wa vikundi vidogo vidogo vinavyoundwa na shughuli

wanayoifanya katika uzalishaji (mfano wazalishaji wa chakula, wanaohusika na afya

ya kuku n.k). Mwenyekiti na Naibu Mwenyekiti wa kikundi kidogo ndio wanaounda

uongozi wa kikundi kikubwa (umoja wa wafugaji) cha hapo kijijini.

Mfumo huu wa uongozi unatakiwa kuzingatia uwakilishi mzuri wa vikundi vyote katika

jamii husika ili kuleta uwiano wa utendaji na maamuzi yanayolenga maendeleo ya

vikundi vyote kijijini. Pia mfumo huu unasaidia uratibu wa maendeleo katika sekta

nzima.

Kamati kuu ya

utendaji

Uwakilishi toka

vikundi vidogo

vidogo

Wazalishaji

vifaranga

Watunzaji

wa

vifaranga

Masoko

Wazalishaji

chakula

Kuweka

na

kukopa

Afya ya

kuku

Mfumo wa uongozi wa umoja wa wafuga kuku kijijini

3

Ufugaji wa kuku wa Asili

Kutokana na mafanikio mazuri ya kiutendaji yaliyopatikana huko Baraidi, RLDC

imeamua kushirikisha wadau wengine wa uzalishaji katika wilaya nyingine za

Ukanda wa Kati ili kuendeleza biashara na sekta ya uzalishaji wa kuku wa asili.

Hata hivyo, tumejifunza kuwa mfumo ungeweza kufanya vizuri zaidi kama yafuatayo

yatazingatiwa.

A.

Wafugaji wa kuku wote waliojiunga katika kikundi wawe na umoja wa wafugaji

pale kijijini. Kwa maana ya kwamba sharti mojawapo la kuwepo katika

kikundi ni kuwa mfugaji wa kuku wa asili. Kwa kuanzia, kila mmoja atafuga

kuku wa umri wa mwezi mmoja hadi kufikia kuuzwa kwa wafanyabiashara.

Wafanyabiashara, watengenezaji wa chakula, wauza madawa na watu

wengine wote hawataruhusiwa kuwepo kwenye kikundi ila tu kama watafuga

kuku.

B.

Kila mtu katika umoja wa wafugaji wa kuku anapaswa kuwa katika kundi

mojawapo maalumu katika uzalishaji. Hiyo inamaanisha kuwa kila mfugaji

atakuwa na kazi mbili katika ufugaji; atafuga kuku hadi umri wa kuuza na

atajihusiha na kikundi kidogo kimojawapo katika mzungukuko wa uzalishaji.

Hii itampa nafasi ya kujifunza mambo mengi yahusuyo biashara ya kuku.

Vikundi hivyo vimeganyika kulingana na majukumu kama invyooneshwa

hapa:

•

Utotoleshaji wa vifaranga

•

Utunzaji wa vifaranga vya siku moja

•

Uboreshaji na utunzaji afya ya kuku

•

Utengenezaji wa chakula cha kuku

•

Utafutaji wa habari na Masoko ya kuku

•

Kuweka na kukopa

Makundi mawili ya mwanzo yaweza kuunganishwa kulingana na hali halisi ya wadau.

Utengenezaji wa vikundi mbali mbali utajadiliwa katika mafunzo ya awali ya umoja

wa wazalishaji. Pia hali halisi ya wazalishaji kijijini itajadiliwa kama kuwa na makundi

yote ( mawili ya mwanzo) ama kuwa na kundi moja tu katika hayo.

4

Ufugaji wa kuku wa Asili

3.0 Shughuli za vikundi

3.1.

Kikundi cha watotoleshaji vifaranga

Hiki kitakuwa na jukumu la kulea kuku wazazi wenye sifa inayopendwa

na kikundi na wanaweza kuchanganya mbegu ili kupata kuku bora. Kwa

kuanzia, kikundi kitatumia njia za asili za kutotolesha na baadaye kulingana

na uhitaji kuongezeka waweza kuamua kutumia viatamizi. RLDC kupitia

watendaji wake vijijini itakusanya habari muhimu kuhusu viatamizi na

kuhakikisha habari hizi zinawafikia wahusika wa kikundi.

3.2 .

Kikundi cha Walezi wa vifaranga

Hiki kinahusisha vifaranga wa siku moja hadi wiki tano. Wanakikundi

watawajibika kuchukua vifaranga toka kwa watotoleshaji na kuvilea hadi

kufikia umri tajwa. Wanakikundi watawajibika kuwapa chanjo na madawa

muhimu kulingana na magonjwa yanayojulikana katika eneo husika.

Wanachama wa kikundi hiki watahitajika kuwekeza katika chanjo na

mahitaji mengine mengi yatakayohitajika kwa ajili ya afya bora ya kuku.

Pia watahitajika kuwekeza katika mabanda mazuri yenye kutunza vifaranga

mbali na maadui mbalimbali na uambukizo wa magonjwa. Baada ya wiki

tano, vifaranga watauzwa kwa wanavikundi wengine watakaowatunza hadi

umri wa kuuzwa au kutunzwa kama kuku wa mbegu. Hata hivyo, wakati wote

wa utunzaji, wanachama watahitaji huduma toka kwa kundi linaloshughulika

na afya ya kuku pamoja na watengenzaji wa chakula.

3.3.

Kikundi kinachohusika na afya ya kuku.

Wanachama wa kikundi hiki watafundishwa namna bora ya kutambua

magonjwa, kuchanja kuku na kutibu magonjwa mbalimbali ya kuku.

Wanachama wa kundi hili watafanya kazi kwa karibu na wataalamu wa

serikali waliopo katika eneo lao ili kuboresha huduma yao pale wanapoona

wanahitaji utaalamu zaidi. Wanachama wa kikundi hiki watalazimika

kuwekeza katika kununua madawa, chanjo na vifaa vya kutunza baridi.

5

Ufugaji wa kuku wa Asili

3.4.

Kikundi cha watengenezaji chakula

Hiki kitahusika na kuchanganya chakula na kusaga kulingana na mahitaji

yaliyopo. Kikundi kitazingatia aina ya vyanzo vya vyakula vinavyopatikana

katika maeneo yao. Chakula kinachochanganywa kitaalamu husaidia

kupunguza muda wa kuku kufikia muda wa kuchinjwa. Wanachama wa

kikundi hiki watahitajika kuwekeza katika kununua vifaa vya kusagia na

kuchanganya chakula.

3.5.

Kikundi cha masoko

Kikundi kitahusika na kutafuta habari za masoko ndani na nje ya kikundi na

kuwaunganisha wafugaji na wanunuzi mbali mbali toka masoko mengine

kwa bei nzuri. Wanachama wa kikundi hiki watahitajika kuwekeza katika

gharama za usafiri kwa ajili ya kutafuta masoko.

Chombo cha asili cha kutunza joto – vifaranga

6

Ufugaji wa kuku wa Asili

3.6.

Kikundi cha kuweka na kukopa.

Wanachama wake watasimamia shughuli zote za kuweka na kukopa kwa

wanachama wote wa umoja katika kijiji husika. RLDC imekusudia kutumia na

kufundisha wafugaji mfumo wa kuweka na kukopa unaotumiwa na shirika

la Care International. RLDC haitatoa mtaji wowote ila kupitia mfumo huu,

tunatarajia kwamba vikundi vitajiwekea malengo mahususi ya kuwafanya

wanachama wote waweze kuweka ili wawe na nafasi ya kukopa hapo baade.

Kikundi pia kitajiwekea taratibu mbalimbali za kuweka na kukopa ikiwa ni

pamoja na viwango maalumu na vipindi vya kuweka, kuchukua mkopo

na kurudisha na riba zake. Taratibu zote zitathibitihwa na kupitishwa na

wanachama wote kabla hazijaanza kutumika.

Jedwali hapo chini linaeleza kwa kifupi kila kikundi, majukumu yake, ujuzi unaotakiwa

(ambao kila kikundi kitafundishwa) pamoja na eneo la uwekezaji.

Jina la kikundi

Watotoleshaji

wa vifaranga

Watunzaji wa

vifaranga

Afya ya kuku

Watengeza

chakula

Masoko

Kuweka na

kukopa

Jukumu

Kuku wazazi

Kulea vifaranga

Afya ya kuku

Utengenezaji wa

chakula bora

Habari za

masoko

Kuweka na

kukopa

Ujuzi unaohitajika

Kuku wazazi bora

Matunzo mahususi ya

kuku

Chakula na nyumba bora

Magonjwa ya kuku

Magonjwa

Nyumba za vifaranga

Chakula cha vifaranga

Udhibiti wa magonjwa

Mchanganyiko bora wa

chakula

Madawa na kinga

Matumizi bora ya dawa

na vyakula

Vyanzo bora vya vyakula

Utengenezaji wa chakula

Matumizi sahihi ya

chakula kwa umri

Utafutaji wa masoko

Namna ya kupata habari

za masoko

Namna ya kuweka

kumbukukumbu za

kuweka na kukopa

Eneo la kuwekeza

Kuku bora - wazazi

Nyumba bora zenye

joto mahususi

Vifaa vya kulishia

Chanjo na madawa

Sanduku la kutunzia

dawa (Cold box)

Vyanzo vya vyakula

Vifaa vya

kuchanganyia na

kusagia

Gharama za usafiri

na kupata habari za

masoko

Kuweka na kukopa

7

Ufugaji wa kuku wa Asili

4.0 Uongozi

Kama ilivyoelezwa hapo juu, kila kikundi kidogo kitachagua mwenyekiti na naibu

mwenyekiti kutoka kwa wanachama wake. Umoja wa wafugaji kama kikundi kikuu

cha wafugaji watachagua mwenyekiti na naibu katibu wake ambao hatakuwa

na madaraka katika vikundi wanavyotoka. Viongozi wa vikundi (Mwenyekiti na

naibu wake) watatengeneza kamati kuu ya uongozi wa ushirika na watakutana

kadiri inavyohitajika na mujibu wa makubaliano ya mipango ya kikundi. Kamati ya

utendaji itapokea taarifa toka kwa viongozi wa kila kikundi ni kitakuwa na maamuzi

ya mwisho katika umoja. Kamati hii itakuwa na maauzi juu ya usafirishaji wa kuku

ndani ya umoja. Pia kamati itafanya maamuzi juu ya bei za:

•

Vifaranga wa siku moja

•

Vifaranga wa wiki tano

•

Dawa, chanjo na huduma zake

•

Chakula cha kuku

•

Changizo la huduma ya masoko ya pamoja

•

Taratibu zote na riba za mikopo

Kumbuka kwamba; wanachama wa kila kikundi watafundishwa kulingana na mahitaji

ya utendaji wao. Wanachama wote watapatiwa vitini vya kila somo wanalofundishwa

kwa ajili ya kumbukumbu zao.

8

Ufugaji wa kuku wa Asili

5.0 Mwisho

RLDC inatarajia kuwa mfumo huu utaleta manufaa makubwa kwa wafugaji wa kuku

wa asili kwa kubadilisha mfumo holela wa ufugaji ili kupata kuku bora, wenye bei nzuri

katika soko na idadi inayoweza kutegemewa kila wanapohitajika. Pia tunaamini kuwa

mfumo wa masoko utaboreshwa kwani kila mtu atajishughulisha na jukumu moja

analoweza kulimudu vizuri kwa muda muafaka. Ongezeko la kuku bora linatarajiwa

kuongeza ulaji wa kuku mijini na vijijini na hivyo kuboreha afya za walaji kwa kupata

protini nyingi zaidi. Hali hii inatarajiwa kuongeza kipato kwa wafugaji wa kuku wa

vijijini na hivyo kuoboresha maisha yao. Serikali pia inatarajiwa kunufaika na mfumo

huu kwani mapato kupitia kodi mbalimbali yataongezeka. RLDC inatamani kuona

wadau wa kuku wa asili wanaweza kuuza kuku katika masoko makubwa ya ndani na

nje ya nchi.

9

Ufugaji wa kuku wa Asili

10

Ufugaji wa kuku wa Asili

Jengo la NBC

Ghorofa ya Pili, Mtaa wa Nyerere

S.L.P. 2978, Dodoma, Tanzania.

Simu +255 26 2321455, Faksi +255 26 2321457.

Barua pepe: info@rldc.co.tz.

Tovuti: www.rldc.co.tz.